სიტყვის მახვილზე მუშაობა რუსული ენის გაკვეთილებზე

       როგორ აუხსნათ მოსწავლეებს  სიტყვის მახვილის მნიშვნელობა რუსულ ენაში?

    რუსული ენის სწავლების პირველივე გაკვეთილებზე მოსწავლეებს აუცილებლად უნდა მივაწოდოდ ინფორმაცია, რომ რუსულ ენას გააჩნია ასეთი ფენომენი - მახვილი. ქართულიდან განსხვავებით რუსულ ენაში სიტყვის მახვილი არის მოძრავი. მახვილიანი მარცვალი უფრო მკაფიოდ და ხმამაღლა წარმოითქმევა, ვიდრე უმახვილო. ყოველი ახალი სიტყვის სწავლა უნდა მოხდეს მახვილის დამახსოვრებით, რადგან მახვილის შიცდომით დასმისას ირღვევა გრამატიკული ნორმები, შეიძლება სიტყვამ შეიცვალოს მნიშვნელობა. მოვიყვანოთ  შემდეგი მაგალითები:
гвоздИки (მიხაკები) --- гвОздики (ლურსმები)
мука (ფქვილი) --- мука (ტანჯვა)
замОк  (კლიტე) --- замок (ციხე, ციხე-დარბაზი)
кружки (წრეები) --- кружки (ტოლჩები)
стоит (ღირს) --- стоит(დგას)
   შევთავაზოთ მოსწავლეებს შეადგინონ მარტივი წინადადებები, ლექსიკონებში დახატონ საგნები და მიაწერონ სიტყვა, გამოკვეთონ სხვა ფერით მახვილიანი ბგერა.
   მთელი გრამატიკული ფორმები შეიძლება დავყოთ რითმულ ჯგუფებად, გაკვეთილის რამოდენიმე წუთი დავუთმოთ ამ სიტვების წარმოთქმასა და გამოყენებას მრავალფეროვან დავალებებში. რითმული ჯგუფები დავყავი ასე:
✹ არსებითი სახელს  მამრობით სქესში მრავლობითი რიცხლის დაბოლოვება  -а მახვილიანია: дома, адреса, берега, снега ...
✹არსებით სახელის ბოლო ბრუნვაში (предложный падеж) დაბოლოვება -у,- ю მახვილიანია: в углу, в Крыму, в лесу, на полу, на краю,
✹ზმნების წარსული დროს მდედრობითი სქესის დაბოლოვება  -а მახვილიანია: взялá,  снялá (ასეთი ჩანაწერები გავაკეთებინოთ მოსწავლეებს საყრდენ კონსპექტებში)

                                           

✹  აუცილებლად უნდა მივაქციოთ ყრადღება ზმნეს უღლების დროს მახვილის ცვალებადობას. ზმნების შესწავლის დროს მოსწავლეებს ვეუბნევი, რომ რუსული ზმნებს ინფინიტივში, პირველ პირის მხოლობით რიცხვში სიტყვის ბოლო მარცვალი  მახვილიანია, უღლების სხვა ფორმებში მახვილი ფუძეზეა;
любИть, любИл, люблЮ, НО: лЮбишь, лЮбит, лЮбим, лЮбите, лЮбят
შემდეგში, როდესაც შეგვხვდება მასეთი აქცენტის ტიპის ზმნა (მაგალითად, ახალ სიტყვა купить) მოსწავლეებს ვთხოვთ, რომ  დამოუკიდებლად აუღლონ. დაკვირვების შედეგად დავადგენთ, რომ მახვილის მდებარეობა იგივეა, რაც სიტყვაში любИть:
любИть = купИть, любИл = купИл, люблЮ = куплЮ, НО: лЮбишь = купишь, лЮбит = купит, лЮбим = купим, лЮбите = купите, лЮбят = купят.
აქედან გამომდინარე, ამ "სიტყების ალგორითმის" შედეგად მოსწავლეები უკეთესად დაიმახსოვრებენ ახალ სიტყვაში მახვილის მდებარეობს. 
    ყველაზე ცნობილი და გავრცელებული აქტივობაა -  ახალი სიტყვების წარმოთქმა სხავადასხვა ვარიაციებში: გუნდურად, ჯგუფებში, წყვილებში, ინდივიდუალურად. 
   რუსული ენის სწავლების მე-V საფეხურიდან  შევთავაზოდ მოსწავლეებს ელ.მისამართი
ударение.инфо . შეამოწმონ თავის თავი.

Орфоэпические нормы.
1.  В глаголах, заканчивающихся на И-ТЬ, ударным чаще всего является суффикс –И-

Например:
кровоточИть, облегчИть, ободрИть, обострИть, одолжИть, плодоносИть, положИть,   убыстрИть, углубИть,  усугубИть

Но:
закУпорить, клЕить, озлОбить, освЕдомиться, тЕплиться, опОшлить, предвосхИтить,    надоУмить,пЕрчить

2. В глаголах на –ИРОВАТЬ ударение чаще всего падает на –И-.
Например:
баллотИровать, блокИровать, копИровать, приватизИровать, конструИровать, экспортИровать, дискутИровать, информИровать, дозИровать

НО:
маркировАть, премировАть, нормировАть, гофрировАть, пломбировАть, бомбардировАть

Помни!
заИндеветь, заржАветь, заржавЕть (оба варианта правильные), кАшлянуть, обезУметь, плЕсневеть, ходАтайствовать, чЕрпать

II. Ударения в формах глаголов настоящего и будущего времени, причастий (на –УЩ/ЮЩ, -АЩ/ЯЩ, -ВШ, -НН\ЕНН) и деепричастий сохраняются ТЕ ЖЕ, что и в начальной форме глагола.


В причастиях, образованных от глаголов с помощью суффикса –Т-, ударение падает на первый слог.

зАгнутый, сОгнутый, нАчатый, прИнятый.

III. Ударения в формах прошедшего времени глаголов.

В формах женского рода ударение падает на окончание –а. В формах мужского, среднего рода и во множественном числе – на первый слог.

ИСКЛЮЧЕНИЯ: клАла, крАла, послАла, жилОсь.

IV. Ударения в именах существительных.

1. В формах именительного падежа множественного числа ударным является окончание –А, безударным - -Ы, поэтому следует запомнить:

аэропОрты, тОрты, лИфты, бАнты, крАны, лЕкторы, шАрфы.

2. В формах родительного падежа множественного числа окончание -ОВ чаще всего является безударным, а окончание –ЕЙ – ударным.

бухгАлтеров, кОнусов, лЕкторов, тОртов, мЕстностей, должностЕй
новостЕй

НО: мЕстностей, сУдей

3. В иноязычных существительных ударение в большинстве случаев  падает на последний слог:

агЕнт, алфавИт, дефИс, диспансЕр, докумЕнт, жалюзИ, каталОг, некролОг, квартАл, партЕр, апострОф, процЕнт, цемЕнт, экспЕрт, фетИш

НО: фОрзац, факсИмиле.

4. Во многих производных словах сохраняется ударение производящих слов:

вероисповЕдание – исповЕдаться

договорЕнность, договОр – договорИться

намЕрение – мЕра

обеспЕчение – обеспЕчить

аристокрАтия – аристокрАт

знАмение – знАмя

металлУргия – металлУрг

5. Запомнить произношение следующих слов:

граждАнство, зимОвщик, корЫсть, кремЕнь, лыжнЯ, Отрочество, свЕкла, стАтуя, столЯр, цепОчка, искра, тУфля.

V. Наречия.

Ударение падает на приставку  в словах:   

вОвремя, зАгодя, зАтемно, исстари

VI. Имена прилагательные.

Запомните орфоэпические нормы звучания следующих имен прилагательных:

давнИшний красИвее, красИвейший, мозаИчный, оптОвый, слИвовый, грУшевый, кУхонный, лососЁвый, украИнский, завИдно.

Источник: http://5-ege.ru/orfoepicheskie-normy-udarenie/